Echtheid: de voeding voor leiders

Van leiders wordt veel verwacht. Uit onderzoek blijkt dat leiders, naast de inhoudelijke expertise, moeten voldoen aan een rij van competenties. Zo is het in onze maatschappij, cultuur en tijdsgeest van belang dat leiders: 

• zelfbewust, 
• verantwoordelijk, 
• voordenkend (een heldere eigen visie hebben), 
• vernieuwend, 
• verbindend, 
• koersvast, en 
• impactvol zijn. 

Verstandelijk goed te begrijpen en mooi uiteengezet gezien de complexe context waarin ze moeten (en gekozen hebben te) functioneren.

Tegelijkertijd brengt het stilstaan bij deze hoge meetlat een bijna onontkoombare kramp met zich mee: hoe te voldoen aan al deze hoge eisen? Een leider moet het (leiderschap) dus laten zien, anderen inspireren, het menen, het doen (en blijven doen), het voelen, het zijn. Liefst tegelijkertijd. Dat is veel.

In deze tijd is dan ook nog eens vrijwel alle gedrag zichtbaar, denk aan social media, facebook, linked in, twitter, instagram. We verwachten van een leider dat hij of zij ook op deze manier zichtbaar is. Leiders liggen onder een vergrootglas. Dat heeft een positieve kant, op die manier ontstaat er een gezond controle mechanisme, een feedbackloop die van waarde is voor zowel maatschappij als organisatie. De valkuil van te weinig kritisch vermogen in de directe omgeving van de leider) wordt op die manier voorkomen.  

De grote druk die de buitenwereld op de leiders legt, kent ook een zorgwekkend effect. Het moeten voldoen aan zoveel verschillende facetten, brengt met zich mee dat leiders geneigd zijn om meer met hun blik en aandacht naar buiten gericht zijn, dan naar binnen. Het risico hiervan is dat ze hun eigen binnenwereld (deels) uit het oog verliezen. Dat leidt tot een (onbewust) gevoel van eenzaamheid wat ze liever niet willen voelen. Hierdoor worden de eigen gevoelens weggedrukt en ontweken/verdoofd. Dit ‘niet willen/kunnen voelen’ heeft grote gevolgen voor hun leiderschap, de organisatie en de buitenwereld.

Het is een menselijk fenomeen dat niet alleen leiders kennen. Wellicht ken jij het als lezer ook? De verleiding om je leven te laten leiden door wat er van je verwacht wordt. We leven in een maatschappij die ons aanzet tot het behalen van successen, dat vraagt om een sterk adaptief vermogen, sensitiviteit voor wat in een bepaalde context, op een bepaald moment, nodig is. 

De focus op de buitenwereld zorgt ervoor dat je goed wordt in het voldoen aan wat je denkt dat de buitenwereld van je vraagt en verwacht. Je past je aan. Tegelijkertijd verlies je je eigen behoeften, drijfveren en passie daarmee wat uit het oog. Je kunt vergeten waar je het voor doet. Je raakt jouw echtheid kwijt. Dit geeft een eenzaam gevoel. Dit gevoel willen de meeste mensen liever niet voelen waardoor ze zich nog meer op de buitenwereld gaan richten. Meer van hetzelfde in een poging om uit het negatieve patroon te breken. Logisch maar niet effectief!

1. Verbinding met zelf

2. Verbinding met anderen

3. Verbinding met organisatie

4. Verbinding met het grotere geheel

Het avontuur is nooit ergens anders, het is in onszelf.
David Grayson

Uit verbinding met jezelf: een slaaf van de omgeving

Een leider die een deel van zichzelf uit het oog verliest, verliest daarmee voor een deel de verbinding met zichzelf. De verbinding met je eigen stip op de horizon, je eigen ster. Dat gaat voorbij aan het ego, die gericht is op prestatie, het goed doen. De verbinding met jezelf draait voor een leider vooral om de vraag: is dit voedend voor mijn eigen ziel? Voor de ziel van de organisatie? Als je deze stip uit het oog verliest, er geen contact meer mee kunt maken, raak je zoekend. Omdat de eigen behoeften niet meer leidend zijn, vaar je niet je eigen koers, maar die koers die de buitenwereld van je vraagt. Totdat je daar bewustzijn op krijgt, ben je als leider feitelijk een slaaf van de omgeving geworden. Zo kan het gebeuren dat je de weg kwijtraakt. Terwijl je leiderschap nastreeft. Een verwarrende en frustrerende paradox die veel onvrede kan veroorzaken. Of een leeg gevoel. Wie ben ik echt? Je ervaart een gebrek aan zingeving. Eenzaamheid ondanks alle contacten in de buitenwereld. Maar te weinig contact met (delen van) jezelf. Je zou het autonoom vanuit verbinding kunnen noemen. Schijnautonomie.

Verbinding met de ander

Vanuit bovenstaande zal de verbinding met de ander ook niet volledig mogelijk zijn. Het deel van jezelf waar je zelf niet meer mee verbonden bent, kan immers ook niet (actief) meedoen in de verbinding met de ander. Je zou kunnen zeggen dat dat deel van jezelf in de schaduw staat. Het resoneert vanuit die schaduw wel degelijk op de ander. We kunnen onszelf niet volledig controleren al denken we soms van wel. De delen van onszelf die we zijn gaan ontkennen hebben nog steeds impact op ons leven, maar dan vanuit de onderstroom. Stel je voor dat er een kasteel is met vele kamers. Het kasteel staat symbool voor jou, de kamers voor jouw eigenschappen, behoeften, tezamen jouw echtheid. Als je geboren wordt, zijn al die kamers toegankelijk voor je. Gedurende je leven (en dat begint al direct na de geboorte) leer je dat sommige delen (eigenschappen, behoeften) niet zo gewaardeerd worden door je omgeving. Die kamers ga je minder vaak binnen, van sommigen doe je de deur dicht en enkele doe je op slot. Misschien gooi je de sleutel zelfs weg. Ook die kamers horen nog steeds bij jouw kasteel, maar je weet ze niet meer, ontkent hun bestaan. Die delen van jouw kasteel die je bent gaan ontkennen, zijn wat Gustav Jung schaduwdelen noemt. Deze delen oefenen invloed uit op jou in de vorm van projecties en overdracht. Hoe meer je ontkent dat ze bij je horen, hoe meer aandacht ze in de onderstroom opeisen. 

Denk aan je eigen irritaties naar anderen. Waar irriteer je je aan? Welke eigenschap van die ander is voor jou niet te tolereren? Die eigenschap heb je bij jezelf wat meer in het licht te zetten. Hoe groter de irritatie, hoe meer je in jezelf op zoek te gaan hebt naar waar je dat deel van jezelf censureert. Voorbeeld: Irriteer jij je aan arrogantie bij anderen? Grote kans dat je je eigen arrogantie te weinig erkent. Dat je een norm hanteert waarin bescheidenheid de mens siert. Prachtig streven, de achterkant is echter dat je je eigen grootsheid (arrogantie) te verstoppen hebt. Terwijl die er ook moet kunnen zijn en af en toe wil zijn. Zodat je voluit kunt leven, niet op de rem hoeft te gaan staan. Als je jezelf daarin (onbewust) terughoudt, zal je systeem een negatieve reactie geven als je iemand tegenkomt die het wel vol laat zien. Een projectie. 

Zolang je je van deze projecties onbewust bent, heb je je eigen echtheid niet in zicht. Je zal met de vinger naar de buitenwereld blijven wijzen en anderen veroordelen. Dit raakt op een diepere laag aan eenzaamheid. Hoe meer bewustzijn op je eigen schaduw (en lichtzijdes), hoe minder vertroebeling er tussen jou en een ander optreedt. 

Een echte verbinding met een ander ontstaat pas wanneer je werkelijk aanwezig bent. Kunt zijn. Met alle delen van jezelf. Voor een leider geldt dit net als voor ieder ander mens. Met de toevoeging dat anderen vaak sterker projecteren op leiders.  Dit heeft te maken met de overdracht (kort gezegd een projectie op macht) die optreedt rondom leiders. Deze overdracht zorgt voor sterkere reacties, die wankel kunnen maken als een leider deze persoonlijk neemt. Als leider is daardoor bewustzijn op eigen en andermans projecties nog meer van belang, om vrij te kunnen blijven in verbinding met anderen. Te kunnen verbinden vanuit autonomie. In plaats van andersom.

Verbinding met de organisatie

In organisaties vraagt dit van leiders dat ze leren omgaan met de dynamieken die hiërarchische verhoudingen oproepen. Hoe horizontaal een organisatie ook ingericht is, verschil in positie activeert onvermijdelijk (tegen)afhankelijkheidsgevoelens (overdracht) bij medewerkers. Het kan voor de leider verleidelijk zijn om hierin mee te gaan. Het is een uitdaging om tegen te sturen, mensen aan te spreken op hun eigen kracht en verantwoordelijkheid. Dit veronderstelt bewustzijn van deze dynamieken en gevoeligheid voor wat er tussen mensen speelt. Het vraagt een doorleefd inzicht in je eigen dynamiek. Wat heb je geleerd in je gezin van herkomst? Het hoe heb je je leren verhouden tot autoriteit? Wat is je ervaring met in- en uitsluiting? Als het spannend is of wordt, ga je je eigen patronen die je vroeger geleerd hebt, herhalen. Je bewust zijn van deze dynamieken helpt om je emotionele reactie schoon te houden van eigen gedoe. Het organisatiesysteem is krachtig. De oorsprong van dit systeem ligt bij haar oprichters, zij gaven het bedrijf een specifieke bestemming mee. Latere leiders die het roer overnemen, staan voor de uitdaging om te opereren in diezelfde lijn én hier iets van hun eigenheid aan toe te voegen. Door hun echtheid in te zetten. Ook hier staat de verbinding weer centraal: de verbinding met jezelf, de verbinding met de ander, de verbinding met het grotere geheel.

De verbinding met het grotere geheel

Echt leiderschap vraagt niet alleen om de verbinding met jezelf, anderen en de organisatie. Het vraagt ook om verbinding met een nog groter systeem. Vragen als: wat is hier nu nodig? Wat pik ik op als ik contact maak met het lege midden, de innerlijke houding van zijn. Met het grotere geheel? Dit is een veld dat niet te begrijpen valt, wel te ervaren. Mits je goed afgestemd bent. Dast begint wederom weer bij jezelf, vanuit daar ‘zoom je uit’ en kijk je wat er oplicht. Natuurlijk valt ook hier wel een mentaal kader te geven, zoals een focus op plek, ordening, balans in geven en nemen. Systemische principes die een leider kunnen ondersteunen in betekenisgeving van datgeen wat er in de ervaring oplicht. Vanuit daar kan het verdiepende onderzoek plaatsvinden: wat betekent dat ik wat ervaren heb en weet voor de context van onze organisatie en haar bestaansrecht? Hoe kan ik als leider de betekenis van de organisatie verbinden aan betekenis voor mens en maatschappij? 

Echtheid als voeding

Leiderschap is geen solopartij. Het krijgt vorm in de wisselwerking met anderen in de relationele context. Het vraagt om een koers uit te zetten die vanuit jouw binnenwereld als leider ontstaat en in verbinding met de buitenwereld groeit tot een passende vorm en zo tot wasdom komt. Dat is de verantwoordelijkheid die komt kijken bij een plek aan de top.  Vanuit die plek oefen je veel invloed uit. Dit brengt ook verplichtingen met zich mee. Laat jouw binnenwereld, jouw ‘eigen wijsheid’ een wezenlijke bijdrage leveren aan onze wereld door zingeving en resultaat hand in hand te laten gaan. Dat begint bij jezelf. Bij echt zijn en dat durven tonen aan je omgeving. Met alles wat daarbij hoort. Bijzonder is dat je hiervoor iets aan moet gaan waar je in eerste instantie (gevoelsmatig) niet naartoe wil. De buitenwereld verleidt tot aanpassing, een soort van masker. Een masker opzetten is een gewoonte geworden in bepaalde situaties. Weet je nog hoe het af moet? 

Dit is ook waar het belang van een coach komt kijken. Aan leiderschapscoaches de taak om een leider te faciliteren in het bewustzijn op eigen binnenwereld. Op de kwaliteiten en de rafelranden. De licht- en schaduwdelen. Zodat niets hiervan meer onder de tafel geschoven kan en wil worden. Die echtheid waarborgt autonomie. Als vanuit die autonomie verbonden wordt, is de verbinding duurzaam en draagt deze bij aan zingeving en resultaat. De essentie van waar een leider voor staat. Van waaruit beweging ontstaat. Dat is spannend én dient een helder doel. Diep van binnen verlangt iedereen naar werk dat in de wereld een doel dient. In die zin zijn coaches en leiders niet zo heel verschillend. Het vraagt van beiden lef. En liefde.

Staat jouw wezen aan?